تقسیم ماترک متوفی یکی از موضوعات حقوقی پرکاربرد است. با فوت یکی از بستگان، قانون، مجموعه‌ای از احکام را برای اموال و ورات او در نظر می‌گیرد. انتقال اموال از مورث به وراث به صورت اجباری یا قهری، یکی از مهم‌ترین آثار فوت است که احکام خاصی را به همراه دارد. در حقیقت تقسیم ماترک متوفی بین وراث او، یکی از موضوعات مهم حقوق مدنی است که مطلب امروز ما نیز به این مبحث، اختصاص دارد.
در ادامه نوشتار خود، مفهوم و مراحل تقسیم ماترک متوفی را ذکر خواهیم کرد. همچنین نکات مهمی در این خصوص وجود دارد که به آن‌ها نیز اشاره می‌کنیم.
تدوین قوانین!
همه ما شاهد هستیم که سالانه میلیون‌ها نفر، در کشورهای مختلف متولد می‌شوند. در مقابل، بسیاری از افراد نیز بعد از گذراندن مدتی بیماری یا حتی به علت کهولت سن، جان خود را از دست می‌دهند. این قانون طبیعی، حقوقدانان را وادار ساخته است تا در دنیای اعتباریات علم حقوق، قوانینی را ایجاد کنند. هدف از تنظیم این قوانین، قائده مند ساختن این دسته از امور طبیعی و نتایج حاصل از آن‌ها است.
وضعیت اموال بعد از فوت!
بدیهی است بسیاری از افراد، قبل از فوت خود، در اثر تجارت و به دست آوردن سرمایه، اموال گوناگونی را خریداری می‌کنند. این اموال، در زمان حیات آن‌ها، به ایشان تعلق دارد. به عبارت دیگر، مالکیت اموال، تا قبل از فوت، به خود شخص تعلق دارد و می‌تواند هر گونه استفاده مشروع از آن را داشته باشد. با این وجود، تکلیف این دسته از اموال، بعد از فوت او، چیست؟ آیا قانون گذار و حقوقدانان در خصوص این موضوع مهم، سکوت کرده‌اند؟ آیا بعد از فوت، اموال بدون هر گونه قائده و دستور خاصی، بین وراث تقسیم خواهد شد؟ پاسخ به این سوالات را در ادامه ذکر می‌کنیم.
تقسیم ماترک متوفی به صورت قانونی!
حقیقت چنین است. قانون گذار برای حفظ نظم عمومی، برای وراث و اموال شخص متوفی، قوائد ویژه‌ای را در نظر گرفته است. به عبارت دیگر، برای جلوگیری از ضایع شدن حقوق هر یک از وراث، احکام خاصی وضع شده است تا تقسیم ماترک متوفی به بهترین شکل ممکن انجام شود.
در خصوص نحوه تقسیم ماترک متوفی ، قانون مدنی و قانون امور حسبی، به نکات مهمی اشاره کرده‌اند. توجه به این دسته از نکات و رعایت آن‌ها نوسط وراث، ضروری است.
همچنین همانطور که ذکر کردیم، قبل از تقسیم ما ترک متوفی ، وراث موظف هستند مجموعه‌ای از اقدامات را انجام دهند. این اقدامات را در ادامه نوشتار خود، بررسی می‌کنیم.
امور ضروری قبل از تقسیم ماترک
شما به عنوان یکی از وراث، باید مجموعه‌ای از اقدامات را قبل از تقسیم ما ترک متوفی ، چه به صورت توافقی و چه از طریق دادگاه، به انجام برسانید. برای اطلاع از اقدامات اشاره شده، به موارد زیر توجه کنید.
انحصار وراثت!
برای دریافت سهم قانونی از اموال شخص فوت شده، هر یک از وراث باید ثابت کنند که در هنگام مرگ متوفی، وارث او بوده‌اند. برای اثبات این مساله توسط وراث، دریافت گواهی انحصار وراثت ضروری است.
مدارک لازم برای دریافت گواهی
برای دریافت این گواهی، وراث باید گواهی فوت را به همراه شناسنامه شخص فوت شده، کپی شناسنامه خود و همچنین شهادت محضری مبنی بر وارث بودن، به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت شخص فوت شده، تقدیم کنند.
علاوه بر مواردی که نام برده شد، تقدیم گواهی مالیات بر ارث، برای متوفیانی که قبل از تاریخ ۱ فروردین ۱۳۹۵ فوت کرده‌اند، مساله‌ای ضروری است.
فرآیند رسیدگی شورای حل اختلاف
انتشار آگهی اشاره شده، بعد از دریافت مدارک و بررسی آن‌ها توسط شورای حل اختلاف، انجام خواهد شد. مهلت اعتراض به این آگهی، یک ماه است. اگر بعد از گذشت یک ماه از تاریخ انتشار این آگهی، کسی نسبت به مشخصات ذکر شده، اعتراضی نداشته باشد، گواهی اشاره شده، توسط شورا، صادر می‌شود. در صورتی که اعتراضی توسط وراث یا سایر اشخاص مطرح شده باشد، شورا صورت جلسه‌ای را تشکیل می‌دهد و ضمن دعوت وراث و شخص معترض، موضوع مورد اعتراض را بررسی می‌کند.
حق اشخاص تعیین شده در متن گواهی
بدیهی است بعد از صدور گواهی مذکور، هر یک از اشخاص نام برده در این گواهی، حق دارند مطالبات شخص فوت شده را از بدهکاران یا متصرفان اموال او، دریافت کنند.
مهر و موم اموال قبل از تقاضای تقسیم ماترک
معمولا وراث برای جلوگیری از آسیب یا هر گونه تصرف مادی و حقوقی از اموال شخص فوت شده، اقدامات لازم برای مهر و موم اموال را به انجام می‌رسانند، به عنوان مثال ممکن است وراث، با هدف جلوگیری از انتقال مال به سایر اشخاص، این تقاضا را مطرح کنند. همچنین این احتمال وجود دارد که قبل از تقسیم ما ترک متوفی ، برخی از وراث، در اموال مورد نظر، تصرف مادی داشته باشند. انجام هر گونه ساخت و ساز یا حتی کاشت گیاه و درخت، می‌تواند مصداقی از تصرف مادی باشد. در این صورت نیز سایر وراث می‌توانند برای مهر و موم اموال، اقدام کنند.
نحوه مهر و موم ماترک متوفی
هر یک از وراث یا حتی شخصی که متوفی به نفع او وصیت کرده است (موصی له)، می‌توانند تقاضای مهر و موم را در شورای حل اختلاف مطرح کنند. علاوه بر افرادی که ذکر شد، هر یک از طلبکارانی که نگران ضایع شدن حقوق خود هستند و همچنین شخصی که از سوی متوفی برای اداره امور مربوط به اموال، تعیین شده است (وصی)، می‌توانند این تقاضا را از شورا داشته باشند.
استثنائات حاکم بر مهر و موم
اصولا برای مهر و موم ماترک قبل از تقسیم ما ترک متوفی ، ثبت درخواست الزامی است. با این وجود، در دو حالت، نیازی به مطرح کردن درخواست وجود ندارد:
- در صورتی که شخص، در اماکنی همچون هتل یا مهمان خانه فوت کند. در این صورت به دلیل عدم حضور کسی برای اداره و حفاظت از اموال شخص فوت شده، مهر و موم ماترک بدون ثبت درخواست انجام خواهد شد.
- در صورتی که در نزد شخص فوت شده، برخی از اموال به امانت وجود داشته باشد و البته آن اموال، متعلق به دولت یا عموم اشخاص جامعه باشد.
نحوه تحریر ماترک متوفی
در اکثر اوقات، وراث، اطلاع دقیقی از تمام اموال شخص فوت شده ندارند. این نکته در خصوص وصی نیز صدق می‌کند. در این صورت، هر یک از این افراد، می‌توانند در شورای حل اختلاف، تقاضای تحریر ماترک را مطرح کنند. منظور از تحریر ماترک، آماده کردن لیستی از اموال منقول و غیر منقول شخص متوفی است. بنابراین در صورتی که وراث، درخواست تحریر ماترک را داشته باشند، شورای حل اختلاف، کلیه حقوق، مطالبات، بدهی‌ها و همچنین اموال قابل نقل و غیر قابل نقل را فراهم می‌کند.
تاریخ تشکیل جلسه تحریر ماترک متوفی
شورای حل اختلاف، به عنوان مرجع رسیدگی کننده به تحریر اموال، قبل از تقسیم ماترک متوفی ، از طریق انتشار تاریخ تشکیل شدن جلسه تحریر در یکی از روزنامه‌های رسمی کشور، زمان تشکیل جلسه را به اطلاع وراث، اشخاص بدهکار، اشخاص طلبکار و… می‌رساند. این ابلاغ به منزله دعوت شورا از اشخاص، برای حضور در جلسه تحریر اموال است. بنابراین بعد از انتشار این تاریخ در روزنامه کثیر الانتشار، هر یک از ذی نفعان، می‌توانند در جلسه مذکور، شرکت کنند.
وضعیت دعاوی مطروحه قبل از تحریر ماترک
اگرچه قانون گذار، حقوق هر یک از افراد نافع را در نظر گرفته است اما توجه به این نکته ضروری است که رسیدگی به دعاوی مطرح شده در خصوص ماترک متوفی، در زمان تحریر ماترک، متوقف خواهد شد. به عنوان مثال در صورتی که قبل از فوت، بستانکاران دعوایی را علیه شخص مطرح کنند و بخواهند اموال او را به مزایده بگذارند اما در حین دادرسی، این شخص فوت کند، رسیدگی به این دعوا در زمان تحریر ماترک، متوقف می‌شود.
استثنائات حاکم بر تحریر
هر یک از منتفعان یا اشخاصی که از ماترک متوفی، حقی دارند، باید به این نکته مهم توجه داشته باشند که در سه حالت، تقاضای تحریر ماترک، ضروری و اجتناب ناپذیر است:
- در صورتی که برخی از وراث، در هنگام انجام تقسیم ماترک متوفی ، محجور باشند یا وراث شخص متوفی، مشخص نباشند.
- در شرایطی که وراثی حضور داشته باشند که ماترک متوفی را رد کرده باشند.
- هنگامی که شخص فوت شده، تابع کشوری خارجی باشد.
منظور از قبول یا رد ماترک متوفی چیست؟
قبل از تقاضای تقسیم ماترک متوفی ، وراث شخص فوت شده ممکن است سه حالت را انتخاب کنند:
- قبول ماترک متوفی: در این صورت، وراث، اموال شخص فوت شده را به صورت مطلق می‌پذیرند. به عبارت دیگر قبول می‌کنند که همه بدهی‌های باقیمانده از شخص متوفی را پرداخت کنند. در صورتی که این حالت در نظر گرفته شود، اصل بر این است که همه مطالبات، از اموال شخص فوت شده، قابل وصول است. در نتیجه اگر اموال باقیمانده، کفاف بدهی‌ها را ندهد، وراث موظف هستند این مسئله را به اثبات برسانند. بدیهی است بعد از اثبات این مساله در دادگاه، تعهد حقوقی برای وراث متوفی نسبت به پرداخت باقیمانده دیون وجود ندارد. به عبارت دیگر، وراث در صورت تمایل و از نگاه اخلاقی، می‌توانند باقیمانده دیون و مطالبات را به طلبکاران پرداخت کنند.
- قبول ماترک متوفی با توجه به تحریر: در این صورت نیز وراث، ماترک شخص متوفی را قبول می‌کنند اما صرفا به میزان اموالی که در هنگام تحریر مشخص شده است، مسئول پرداخت بدهی شخص فوت شده هستند. بنابراین اگر اموال مشخص شده، برای پرداخت مطالبات، کافی نباشد، وراث هیچ گونه مسئولیت حقوقی ندارند و البته نیاز به اثبات نیز وجود نخواهد داشت.
- عدم قبول و رد ماترک متوفی: وراثی که ماترک مورث خود را رد می‌کنند، عدم تمایل خود را نسبت به پرداخت دیون باقیمانده از او نشان می‌دهند. البته مالکیت وراث، با رد ماترک، از بین نمی‌رود.
یک گام قبل از تقسیم ما ترک متوفی
آخرین اقدامی که قبل از تقسیم ما ترک متوفی باید به انجام برسد، تصفیه ماترک شخص فوت شده است. قانون گذار نیز در ماده ۸۶۸ قانون مدنی، بر این مساله تاکید می‌کند. منظور از تصفیه، پرداخت مطالبات و دیون مالی شخص فوت شده از اموال او است. علاوه بر مطالبات و دیون مالی، اجرای وصیت و همچنین پرداخت مهریه، در این مرحله، انجام می‌شود. در حقیقت شخصی که توسط متوفی، قبل از فوت او انتخاب شده است (وصی) یا وراثی که ماترک متوفی را قبول کرده‌اند، می‌توانند برای تصفیه اموال اقدام کنند. البته در صورتی که هیچ یک از افراد اشاره شده، برای انجام این کار حضور نداشته باشند، دادگاه صالح مدیر تصفیه‌ای را تعیین می‌کند تا اقدامات لازم را انجام دهد.
تکلیف طلبکارانی که اعلام حضور نکرده‌اند!
گفتیم که قبل از تقسیم ماترک متوفی ، فرآیند تصفیه ماترک به انجام می‌رسد. با این وجود، ممکن است برخی از طلبکاران، در زمان تحریر ماترک، خود را معرفی نکرده باشند. در این صورت تکلیف این دسته از اشخاص چیست؟
قانون گذار حقی را برای این دسته از طلبکاران در نظر گرقته است. در حقیقت این اشخاص می‌توانند برای دریافت حق قانونی خود، علیه وراث شخص فوت شده، پرونده تشکیل دهند و به دادگاه مراجعه کنند. همچنین در صورتی که مالی برای وراث وجود نداشته باشد یا میزان مال باقیمانده، برای گرفتن طلب، کافی نباشد، این دسته از اشخاص، می‌توانند علیه سایر طلبکارانی که سهم خود را از این اموال مطالبه کرده‌اند، پرونده تشکیل دهند.
مرجع صالح برای تقسیم ماترک متوفی
اگرچه تقسیم اموال با توافق وراث نیز انجام می‌شود اما به هر حال، هر یک از آن‌ها می‌توانند تقاضای تقسیم ماترک متوفی را در دادگاه نیز مطرح کنند. همانطور که در متن نیز اشاره شد، اقدامات لازم قبل از تقاضای تقسیم ما ترک متوفی ، در شورای حل اختلاف، بررسی می‌شود. این در حالی است که رسیدگی به تقاضای تقسیم ماترک متوفی ، در دادگاه آخرین محل اقامت شخص فوت شده، انجام خواهد شد. علاوه بر این، متن قانون، تقاضای تقسیم ماترک متوفی را به زمان خاصی محدود نکرده است. به عبارت دیگر، وراث، هر زمان که تمایل داشته باشند، می‌توانند تقاضای تقسیم ما ترک را در مرجع صالح، مطرح کنند.
نحوه تقسیم ماترک متوفی
نحوه تقسیم ما ترک متوفی با توجه به تراضی یا عدم تراضی وراث، متفاوت خواهد بود. هر یک از حالات ذکر شده را بررسی می‌کنیم.
تراضی وراث بر تقسیم ما ترک متوفی
در صورتی که وراث، نسبت به تقسیم ماترک به توافق رسیده باشند، دادرس، توافقات را در صورت جلسه‌ای ذکر می‌کند و وراث نیز ملزم به امضای این سند قانونی هستند.
عدم تراضی وراث در تقسیم ما ترک متوفی
در شرایطی که وراث، در خصوص تقسیم اموال، اعتراضی داشته باشند، دو حالت قابل تصور است:
- اموال موضوع اعتراض، ارزش مساوی داشته باشند: در این صورت، دادرس با توجه به متن قانون، سهم هر یک از وراث را به مساوات مشخص می‌کند. به عنوان مثال در صورتی که زمینی وجود داشته باشد و البته ارزش تمام مساحت این زمین، مساوی باشد، دادرس، با توجه به متن قانون، زمین را به چند بخش تقسیم می‌کند. سپس با استفاده از قرعه، به هر یک از وراث، سهمی تعلق می‌گیرد.
- اموال مورد اعتراض، ارزش مساوی نداشته باشند: در این صورت دادرس، از راه تعدیل، سهم هر یک از وراث را تعیین خواهد کرد. همچنین در صورتی که شرایط تعدیل فراهم نباشد، دادرس، راه دیگری را دنبال می‌کند. در خصوص زمینی که به عنوان مثال ذکر شد، فرض کنید بخشی از زمین، اهمیت و ارزش بالاتری داشته باشد. در این صورت، دادگاه، با استفاده از تعدیل، سهم هر یک از وراث از ماترک شخص فوت شده را تعیین می‌کند. به عبارت دیگر، به مالک بخشی از زمین که ارزش پایین‌تری دارد، متراژ بیشتری را اعطاء می‌کند و در مقابل به مالک بخش با ارزش، متراژ کمتری را اختصاص خواهد داد. در صورتی که امکان تعدیل زمین وجود نداشته باشد، دادگاه از صاحب سهم ارزشمند، مبلغی را به عنوان مابه التفاوت، دریافت می‌کند. سپس مبلغ دریافت شده، در اختیار سایر وراث، قرار می‌گیرد.
عدم وجود الزام در رعایت مراحل اشاره شده
بدیهی است انجام همه مراحل ذکر شده، الزامی نیست و در نتیجه وراث شخص متوفی، بعد از دریافت گواهی حصر وراثت، می‌توانند تقاضای تقسیم ماترک متوفی را مطرح کنند یا با تنظیم تقسیم نامه ماترک ، اقدامات لازم را به انجام برسانند.
در این صورت، بستانکاران می‌توانند برای مطالبه دیون خود، به هر یک از وراث، مراجعه کنند. همچنین اگر یکی از وراث، نتواند دین را پرداخت کند، شخص بستانکار می‌تواند به سایر وراث نیز مراجعه کند. در نهایت، بعد از دریافت طلب از یکی از وراث، اگر وارث پرداخت کننده، بیش از سهم قانونی خود را پرداخت کرده باشد، می‌تواند به سایر وراث، مراجعه کند.
توصیه حقوقدانان و کارشناسان حقوقی
همانطور که ذکر شد، انجام اموری همچون تحریر یا مهر و موم ماترک الزامی نیست. با این وجود، برخی از مراجع قضایی، تحریر ماترک قبل از تقاضای تقسیم ماترک متوفی را ضروری می‌دانند و در غیر این صورت، پرونده را بررسی نمی‌کنند. بنابراین توصیه می‌شود که وراث، برای جلوگیری از بروز مشکلات، قبل از مطرح کردن تقاضای تقسیم ما ترک، درخواست تحریر ماترک را در شورای حل اختلاف، به ثبت برسانند.
پیشنهاد ما
برای دستیابی به پاسخ سوالات حقوقی خود، می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دادازما استفاده کنید. برای استفاده از این خدمات، بر روی لینک قبل بزنید. همچنین می‌توانید تنظیم اوراق قضایی خود را به ما بسپارید. این اوراق با نهایت دقت و توسط کارشناسان حقوقی تنظیم خواهد شد. برای انجام این اقدام نیز بر روی لینک قبل بزنید.
با لمس یا کلیک بر روی عکس زیر، نمونه عقد تقسیم را دریافت کنید.
پدرم فوت کرده و خانه را به نام مادرم سند زده است. من هم مستاجر آن خانه هستم. مادرم اقدام به فروش نمی‌کند. چه کار کنم؟!
وقت بخیر.
در صورتی که پدر شما سند ملک را به مادر شما و قبل از فوت منتقل کرده باشد، امکان تصمیم گیری در خصوص فروش یا عدم فروش آن ملک با مادر خواهد بود. در واقع در حال حاضر مالکیت ملک به مادر تعلق دارد و شما نمی‌توانید برای دریافت سهم الارث خود از این ملک، از راه‌های قانونی اقدام کنید.