تقسیم ارث یکی از مهم‌ترین مباحث حقوق مدنی ایران است که هر یک از افراد، با آن مواجه می‌شوند. مفهوم ارث زمانی تحقق می‌یابد که دیون و حقوق تعلق گرفته به اموال متوفی (دیون تعیین شده در ماده ۸۶۹ قانون مدنی) تادیه شوند. در حقیقت تا زمانی که دیون متوفی ادا نشده باشد، نمی‌توان وراث را مالک اموال شخص فوت شده دانست.
جزئیات تقسیم ارث
بر اساس ماده ۱۴۰ قانون مدنی ایران: «تملک از روش‌های زیر محقق می‌شود:
- احیاء زمین‌هایی که آباد نیستند.
- حیازت اموالی که مباح هستند.
- تنظیم عقود و ایجاد تعهدات
- ارث»
در نتیجه کلیه اموالی که در زمان فوت، به مورث تعلق داشته است، بعد از فوت، به وراث او تعلق می‌گیرد. بدیهی است این اموال می‌توانند در دسته انواع ملک، وسیله نقلیه و غیره قرار گیرند یا منافع کلی مانند طلب شخص از بستانکاران را شامل شوند. علاوه بر این حقوقی همچون حق خیار (ماده ۴۴۵ قانون مدنی)، حق قذف (ماده ۱۶۴ قانون مجازات اسلامی)، امکان رد و اجازه در قراردادهای فضولی (ماده ۲۵۳ قانون مدنی)، حق قصاص (ماده ۲۶۱ قانون مجازات اسلامی) و غیره نیز به وراث شخص فوت شده منتقل می‌شود.
وراث در تقسیم ارثیه
وراثی که از اموال شخص فوت شده ارث می‌برند، در سه طبقه قرار می‌گیرند. این طبقات را با در نظر گرفتن متن ماده ۸۶۲ قانون مدنی بررسی می‌کنیم.
طبقه شماره یک
وراث اولین طبقه به شرح زیر هستند:
- پدر، مادر و فرزندان متوفی
- نوه‌ها
- فرزندان نوه‌ها
طبقه شماره دو
وراث دومین طبقه عبارت‌اند از:
- برادران، خواهران، جد و جده (پدر و مادر پدربزرگ و مادربزرگ پدری و مادری)
- فرزندان خواهران و برادران
طبقه شماره سه
در نهایت ورثه طبقه سوم به شرح زیر هستند:
- عمو، عمه، خاله و دایی و فرزندان آن‌ها
- عمو، عمه، خاله و دایی پدر و مادر متوفی
چگونگی تقسیم ارث برای ورثه طبقه اول
اشاره کردیم که چه کسانی در این طبقه حضور دارند. به طور کلی ابوین (پدر و مادر) متوفی، در هر صورت از اموال او سهم می‌برند. با این وجود با توجه به حضور یا عدم حضور اشخاص دیگر این طبقه، میزان سهم قانونی آن‌ها متفاوت خواهد بود.
در صورتی که تنها پدر و مادر شخص فوت شده در طبقه اول حضور داشته باشند، به پدر دو سوم و به مادر یک سوم از اموال تعلق خواهد گرفت مگر آنکه برای مادر، حاجب وجود داشته باشد که در این صورت، یک ششم به مادر و باقی مانده اموال، به پدر منتقل خواهد شد. بر اساس ماده ۸۹۲ قانون مدنی، در صورتی که شرایط زیر محقق شوند، در جدول تقسیم ارث ، مادر تنها یک ششم سهم میبرد:
- حداقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر برای متوفی حضور داشته باشند.
- پدر آن‌ها در قید حیات باشد.
- از ارث ممنوع نباشند مگر به سبب قتل.
- ابوینی یا ابی تنها باشند. (از یک پدر و مادر یا از یک پدر باشند.)
در صورتی که برای متوفی، اولاد یا اولاد اولاد وجود داشته باشد، روش تقسیم ارث متفاوت خواهد بود. در حقیقت اگر علاوه بر ابوین، اولاد نیز حضور داشته باشند، به هر کدام از ابوین، یک ششم از اموال تعلق می‌گیرد. علاوه بر این در صورتی که هیچ فرزندی حضور نداشته باشد، نوه از اموال متوفی سهم میبرد.
ادامه بررسی تقسیم ارث در طبقه اول
در صورتی که فرزند یا فرزندان متوفی پسر باشند، اموال به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم خواهد شد. این نکته در خصوص فرزندان دختر نیز صادق است. در واقع اگر تمام ورثه دختر باشند، بعد از پرداخت سهم ابوین و همسران متوفی، باقی مانده اموال به طور مساوی به ایشان تعلق می‌گیرد. در صورتی که علاوه بر ذکور، اناث نیز به عنوان فرزندان متوفی حضور داشته باشند، میزان سهم ذکور، دو برابر سهم اناث خواهد بود. توجه داشته باشید که همسر متوفی، در هیچ یک از طبقات وراث قرار نمی‌گیرد بلکه به هر حال از اموال شخص فوت شده، سهم میبرد. در حقیقت سهم مرد از همسر خود، در صورتی که فرزندی نداشته باشد، یک دوم و در صورتی که فرزند داشته باشد، یک چهارم است. به همین ترتیب سهم زن از همسر خود بدون حضور فرزند یک چهارم و با حضور فرزند یک هشتم است.
در طبقه دوم تقسیم ارث چگونه است ؟
در صورتی که خویشاوندان طبقه اول حضور نداشته باشند، نوبت به طبقه دوم می‌رسد. خواهران و برادران ممکن است ابوینی، ابی یا امی باشند. مطابق متن ماده ۹۱۸ قانون مدنی، در صورتی که برادران و خواهران ابوینی حضور داشته باشند، اخوه ابی از ارث محروم هستند. این در حالی است که حتی اگر برادران و خواهران ابوینی حضور داشته باشند، امکان سهم بردن اخوه امی وجود دارد.
علاوه بر اخوه، جد و جده نیز حضور دارند که آن‌ها نیز به ابی و امی تقسیم می‌شوند. زیرا ممکن است جد و جده، از خانواده پدر یا از خانواده مادر باشند. به هر حال نحوه تقسیم ارث بین اخوه ابوینی یا ابی، با در نظر گرفتن قاعده ذکور دو برابر اناث و نسبت به اخوه امی، با در نظر گرفتن قاعده ذکور برابر اناث بررسی می‌شود. به عبارت دیگر در صورتی که جد و جده ابی یا ابوینی حضور داشته باشند، جد دو برابر جده سهم میبرد. این در حالی است که سهام جد و جده امی، با یکدیگر مساوی هستند.
در طبقه سوم تقسیم ارث چگونه است ؟
عمو و عمه که برادر و خواهر پدر متوفی هستند، در صورتی که با پدر متوفی، برادر یا خواهر ابوینی باشند، عمو و عمه ابوینی و در صورتی که تنها از پدر یکی باشند، عمو و عمه ابی و هنگامی که تنها از مادر یکی باشند، عمو و عمه امی هستند. از طرف دیگر دایی و خاله در صورتی که با مادر متوفی، از پدر و مادر یکی باشند، دایی و خاله ابوینی هستند. در صورتی که تنها از پدر، با مادر متوفی نسبت داشته باشند، دایی و خاله ابی و در صورتی که تنها از مادر، با مادر متوفی ارتباط داشته باشند، دایی و خاله امی متوفی هستند.
بر اساس ماده ۹۳۰ قانون مدنی، در صورتی که اعمام و اخوال ابوینی حضور داشته باشند، به اعمام و اخوال ابی سهمی تعلق نخواهد گرفت. توجه داشته باشید که اعمام و اخوال امی، همیشه در کنار اعمام و اخوال ابوینی سهم می‌برند. به این نکته در مواد ۹۳۲ و ۹۳۴ قانون مدنی اشاره شده است.
برای تقسیم ارث چه باید کرد ؟!
بر اساس متن ماده ۹۳۵ قانون مدنی، اخوال یا خویشاوندان مادری، همیشه یک سوم از اموال شخص فوت شده را به عنوان سهم قانونی دریافت می‌کنند و باقی مانده اموال نیز به اعمام یا خویشاوندان پدر تقدیم خواهد شد. در نظر داشته باشید که اگر در بین اخوال، یک نفر امی باشد، یک ششم از سهم اخوال به او می‌رسد و اگر متعدد باشند، یک سوم از سهم اخوال به آن‌ها تقدیم می‌شود. میزان تقدیم شده نیز با در نظر گرفتن قاعده ذکور دو برابر اناث، بین ایشان تقسیم خواهد شد.
همچنین در صورتی که بین خویشاوندان پدر، یک نفر با رابطه امی حضور باشد، یک ششم به او تعلق می‌گیرد. در صورتی که تعداد افراد امی، بیش از یک نفر باشد، به میزان یک سوم از سهم اعمام، به آن‌ها تقدیم می‌شود. این میزان، با در نظر گرفتن قاعده ذکور مساوی اناث، بین آن‌ها تقسیم خواهد شد. باقیمانده سهم اعمام، به اعمام ابوینی یا ابی تقدیم می‌شود که با در نظر گرفتن قاعده ذکور دو برابر اناث، بین آن‌ها تقسیم خواهد شد. در تمام این حالت‌ها، با در نظر گرفتن متن ماده ۹۳۸، یک دوم از اموال به زوج و یک چهارم از اموال نیز به زوجه تعلق می‌گیرد.
تقسیم ارث به چه صورت است ؟
وراث شخص فوت شده می‌توانند با استفاده از دو راه، برای تقسیم ارثیه اقدام کنند:
بسیاری از وراث، اولین راه را برای انتقال یا تقسیم اموال بین خود انتخاب می‌کنند. استفاده از این راه علاوه بر سرعت، حفظ رابطه خانوادگی و بسیاری از مزایا را برای اشخاص به همراه دارد.
با این وجود مراجعه به مراجع قضایی نیز به عنوان یکی از راه‌های تقسیم ارث، مورد توجه وراث قرار می‌گیرد. بر اساس ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی: «در صورت تعدد ورثه، هر یک از آن‌ها می‌توانند از مراجع قضایی، درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهند.» علاوه بر این با در نظر گرفتن مشارکت به وجود آمده برای وراث، می‌توانیم به متن ماده ۵۸۹ قانون مدنی استناد کنیم. بر اساس این ماده: «هر شریک حق دارد در هر زمانی که تمایل دارد، تقاضای تقسیم اموال مشترک را مطرح کند.»
تقسیم ارث چقدر زمان میبرد ؟
در نهایت باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که زمان تقسیم ارث به وسیله مراجع قضایی، با در نظر گرفتن شرایط اموال و وراث شخص فوت شده متفاوت است. به طور کلی ممکن است آغاز تا پایان فرآیند تقسیم، حداکثر هفت ماه به طول انجامد اما همانطور که بیان کردیم، این میزان، با توجه به اوضاع و احوال حاکم بر موضوع پرونده، ممکن است بیشتر باشد.
پیشنهاد ما
شما می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی تیم دادازما استفاده کنید و پاسخ کلیه سوالات حقوقی و قانونی خود را از وکیل یا مشاوران حقوقی مجرب دریافت کنید. علاوه بر این شما می‌توانید تنظیم اختصاصی عقد تقسیم خود را به وکلای متخصص ما واگذار کنید. کارشناسان مرجع تخصصی ارث، با توجه به دغدغه‌های شما و قوانین حاکم، عقد مورد نیاز شما را با هزینه‌ای مناسب تنظیم می‌کنند. برای ثبت درخواست تنظیم عقد، بر روی تنظیم اوراق قضایی بزنید.
با زدن بر روی عکس زیر، عقد تقسیم را دریافت کنید.
پدرم فوت شده است. مادر و برادرم در ملک پدری ساکن هستند. از چه طریق می‌توانم سهم الارث خود را بگیرم؟
حاضر به تقسیم ملک نمی‌شوند. ضمنا از پدر وصیت نامه‌ای وجود ندارد.
ناگفته نماند ۴ نفر از برادرانم حاضر به تقسیم ارث پدری به ما ۴ خواهر نیستند. لطفا راهنمایی بفرمایید.
وقت بخیر.
ابتدا اظهارنامه‌ای را تنظیم کنید و در آن بنویسید که اگر ورثه برای توافق در تقسیم اموال اقدام نکنند، مراتب را از طریق مراجع قضایی پیگیری می‌کنید. در صورتی که ورثه در مهلت تعیین شده برای تقسیم اموال به صورت توافقی اقدام نکردند، دادخواست تقسیم ماترک را به طرفیت از سایر ورثه تنظیم کنید و در دفتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسانید. در صورتی که دادخواست را صحیح تنظیم کرده باشید، دادگاه زمانی را برای تشکیل جلسه تعیین و به شما و سایر ورثه ابلاغ می‌کند که در جلسه حاضر شوید. سپس در صورتی که اموال قابل تقسیم باشد، ابتدا به صورت توافقی و سپس به صورت قانونی اموال را بین شما تقسیم می‌کند و در غیر این صورت، ورثه را ملزم به فروش اموال و تعیین سهم از بهای آن‌ها می‌کند. همچنین در صورتی که حداقل یکی از ورثه درخواست کنند، امکان فروش بعضی از اموال همچون املاک در مزایده وجود دارد.
سلام. ببخشید یک سوال داشتم. ما خواهری داشتیم که فوت کردند. ایشان مجرد بودند و فرزندی نداشتند. پدر و مادر هم فوت کرده‌اند. الان ارثیه ایشان به خواهر و برادر می‌رسد؟
پدر، دو همسر داشتند و ما از نامادری هم خواهر و برادر داریم. بنابراین از پدر یکی هستیم. آیا خواهر و برادر ناتنی هم از ارثیه این خواهر سهم می‌برند؟
وقت بخیر.
در صورتی که هیچ یک از ورثه طبقه اول، حاضر نباشند، نوبت به طبقه دوم می‌رسد. در فرضی که مطرح کردید، به دلیل عدم حضور وراث طبقه اول، برادران و خواهران از اموال متوفی سهم می‌برند. البته اموال تنها بین برادران و خواهران ابوینی (پدری و مادری)، تقسیم خواهد شد. بنابراین برادران و خواهران ابی (که تنها از پدر، با متوفی نسبت دارند)، با حضور برادران و خواهران ابوینی، از اموال متوفی، سهمی نخواهند داشت.
نامادری همسرم بعد از فوت پدر همسرم و قبل از اینکه توافقی صورت گیرد، برای اخذ سهم خود اقدام به شکایت کرده و این دادگاه در شهر محل زندگی پدر همسرم برگزار می‌شود. خواستم بدانم با وجود حضور خواهران و برادران همسرم در دادگاه، همسر من نیز باید حضور داشته باشد؟
وقت بخیر.
در صورتی که نام همسر شما در دادخواست ذکر شده باشد، حضور او در جلسه دادگاه الزامی است. فرقی ندارد که سایر ورثه نیز حضور داشته باشند. البته می‌توانید از نماینده قانونی (وکیل) یا لایحه استفاده کنید. در غیر این صورت، حکم صادره در خصوص همسر شما، غیابی خواهد بود.