تقسیم ارث شخص فوت شده با در نظر گرفتن توافق یا عدم توافق ورثه انجام می‌شود. ممکن است تقسیم ارث توافقی با استفاده از صلح نامه سهم الارث انجام شود یا ورثه، با مراجعه به متن قانون، تقسیم ارث قانونی را انتخاب کنند. به هر حال انتخاب هر یک از راه‌های اشاره شده، امکان پذیر است و در صورت خودداری ورثه از انتخاب هر یک از این راه‌ها، تصمیم گیری نهایی در خصوص تقسیم ماترک ، توسط دادگاه انجام می‌شود.
در مطلب امروز، مبحث تقسیم ارث قانونی را بررسی خواهیم کرد. ابتدا به طور اجمالی مفهوم این تقسیم را بیان می‌کنیم و سپس تقسیم اموال را با در نظر گرفتن نکات تعیین شده توسط قانون گذار، بررسی خواهیم کرد.
تقسیم ارث به صورت قانونی
اشاره کردیم که ورثه می‌توانند با یکدیگر به توافق برسند که اموال، با توجه به سهام تعیین شده توسط آن‌ها، تقسیم شود. بنابراین این امکان وجود دارد که میزان سهام تعیین شده در متن تقسیم نامه ارث ، کمتر یا بیشتر از میزان سهم تعیین شده در متن قانون باشد. اما در اکثر اوقات مشاهده می‌کنیم که ورثه جز سهم قانونی خود، به مقدار دیگری راضی نمی‌شوند. در این صورت تکلیف چیست؟ در چنین مواردی دو راه برای ورثه در نظر گرفته می‌شود:
- تقسیم ارث قانونی با استفاده از عقد صلح و دریافت سهم با در نظر گرفتن متن قانون
- تقسیم ارث قانونی با تنظیم دادخواست و مراجعه به دادگاه
بنابراین تقسیم ارث به صورت قانونی ممکن است توسط خود وراث انجام شود. در حقیقت تنها زمانی که حداقل یکی از ورثه حاضر به تقسیم اموال متوفی نباشند و عذر قانونی نیز در این خصوص وجود نداشته باشد، ورثه برای تقسیم ارث توسط دادگاه اقدام می‌کنند.
تقسیم ارث در قانون ایران
در حال حاضر دو قانون مهم و کاربردی در زمینه تقسیم اموال شخص فوت شده وجود دارد. این دو قانون، عبارت‌اند از:
- قانون مدنی ایران مصوب ۱۳۰۷
- قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹
هر یک از قوانین، نکات مهمی را در خصوص تقسیم اموال مورد توجه قرار داده‌اند. البته نکات کلی و اساسی در خصوص تقسیم ارث، در قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است. بنابراین در مطلب امروز نیز تقسیم ارث در قانون مدنی را بررسی خواهیم کرد.
تقسیم ارث در قانون مدنی
قانون مدنی در ماده ۸۶۱، روابط متوفی با خویشاوندان را به دو دسته زیر تقسیم کرده است:
- رابطه سببی
- رابطه نسبی
منظور از رابطه سببی، رابطه‌ای است که به سبب وجود دلیلی محقق شده باشد. این رابطه معمولا ناشی از ازدواج متوفی با شخص دیگر است. در مقابل رابطه نسبی، به وجود سبب وابسته نیست بلکه این ارتباط، نوعی رابطه خونی است. به عنوان مثال رابطه بین پدر یا مادر با فرزندان، یک رابطه نسبی است. به همین ترتیب رابطه پدربزرگ و مادربزرگ با نوه‌ها نیز یک رابطه نسبی است.
البته تقسیم ارث قانونی ، تنها بین بعضی از خویشاوندان جایز است. به عبارت دیگر همه خویشاوندان سببی یا نسبی در یک زمان نمی‌توانند از اموال متوفی سهم داشته باشند. بنابراین در این قسمت از مطلب تقسیم ارث طبق قانون جدید ، وراث زیر مجموعه هر یک از این روابط را بررسی می‌کنیم.
رابطه سببی
به موجب رابطه سببی، همسر متوفی از اموال او سهم خواهد داشت. همچنین با وجود آنکه قانون گذار، مهریه را در خصوص عقد موقت الزامی دانسته است و حتی در صورتی که طرفین این عقد، نسبت به پرداخت نفقه توافق کرده باشد، شوهر موظف به پرداخت این دین قانونی است اما تقسیم ارث طبق قانون جدید صرفا عقد دائم را شامل می‌شود. در نتیجه بر خلاف آنچه که در فقه ذکر شده است، طرفین نمی‌توانند ضمن عقد موقت شرط کنند که بعد از فوت، سهم الارثی به زن تعلق گیرد.
رابطه نسبی
این گروه از ورثه، به سه دسته وراث حاضر در طبقات اول، دوم و سوم تقسیم می‌شوند.
همانطور که اشاره کردیم، تقسیم ارث در قانون ایران به گونه‌ای است که در زمان واحد، تمام طبقات ناشی از رابطه نسبی از اموال متوفی سهم نمی‌برند. بنابراین شرایط تقسیم ارث قانونی در خصوص هر یک از ورثه را در ادامه ذکر خواهیم کرد. البته قبل از بررسی این شرایط، توجه به وراث حاضر در هر یک از طبقات ضروری است.
تقسیم ارث قانونی و طبقات وراث
اشاره کردیم که وراث ناشی از رابطه نسبی به سه طبقه تقسیم می‌شوند. این طبقات، به شرح زیر هستند.
طبقه اول
- وراث درجه اول: پدر، مادر و فرزندان متوفی
- ورثه درجه دوم: نوه‌ها
- وراث درجه سوم: نبیره‌ها
طبقه دوم
- درجه اول: برادران و خواهران متوفی
- درجه دوم: فرزندان آن‌ها
طبقه سوم
- درجه اول: عمو، عمه، خاله، دایی
- درجه دوم: فرزندان آن‌ها
شرایط تقسیم ارث قانونی
- توجه داشته باشید که همسر به هر حال از زوج یا زوجه فوت شده خود سهم خواهد داشت. همچنین در صورتی که زوج فوت کند و چند همسر داشته باشد، میزان سهم یک زن بین آن‌ها به طور مساوی تقسیم خواهد شد.
- سهم زوج در صورت حضور فرزند (چه به سبب ازدواج او با متوفی و چه به سبب ازدواج متوفی با مردی دیگر)، یک چهارم خواهد بود. همچنین در صورت عدم حضور فرزند، به میزان یک دوم از اموال متوفی به زوج تعلق می‌گیرد.
- سهم زوجه در صورت حضور فرزند (چه به سبب ازدواج او با متوفی و چه به سبب ازدواج متوفی با زنی دیگر)، یک هشتم خواهد بود. این میزان در فرضی که فرزندی حضور نداشته باشد، به یک چهارم از اموال، افزایش خواهد یافت.
- تا زمانی که ورثه حاضر در هر یک از طبقات حضور داشته باشند، نوبت به سهم بردن وراث حاضر در طبقات بعد نمی‌رسد. بنابراین در فرضی که متوفی یک فرزند و چندین برادر داشته باشد، با توجه به حضور فرزند در طبقه اول، برادران سهمی نخواهند داشت.
- با حضور ورثه در درجات اول هر طبقه، نوبت به درجات بعد نمی‌رسد. بنابراین در فرضی که فرزندان حضور دارند، نوه‌ها از اموال متوفی سهمی نخواهند داشت. البته توجه کنید که اگر فرزند، بعد از مورث فوت کند، نوه به قائم مقامی پدر یا مادر فوت شده خود، می‌تواند برای دریافت سهم او اقدام کند. همچنین در صورتی که هیج فرزندی حضور نداشته باشد و تنها پدر و مادر و نوه‌ها حاضر باشند، به صورت استثنا، اموال بین آن‌ها تقسیم خواهد شد.
ادامه شرایط تقسیم ارث قانونی
- در فرض حضور برادران و خواهران ابی و امی در کنار خواهران و برادران ابوینی، برادران ابی از اموال متوفی سهم نخواهند داشت. بنابراین در این فرض، برادران و خواهران ابوینی به نسبت پسر دو برابر دختر و برادران و خواهران امی به نسبت مساوی از اموال متوفی سهم خواهند داشت. همچنین در صورت فقدان ابوینی، ابی در کنار امی ازاموال متوفی سهم خواهد داشت. توجه داشته باشید که منظور از برادر و خواهر ابوینی، برادر و خواهر ناشی از پدر و مادر واحد است. به همین ترتیب، ابی به معنای از سوی پدر و امی نیز به معنای از سوی مادر است.
- توجه داشته باشید که با در نظر گرفتن تعداد ورثه و جنسیت آن‌ها، میزان سهم الارث هر یک از طبقات متفاوت خواهد بود.
- مورث نمی‌تواند یکی از ورثه را از دریافت سهم الارث محروم کند. حتی اگر این مساله در وصیت نامه تقسیم ارث ذکر شود، اعتباری وجود نخواهد داشت.
- در نهایت ضروری است به این نکته اشاره شود که تقسیم ارث قانونی شامل فرزند خوانده نخواهد شد.
پیشنهاد ما
شما می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی تیم ما بهره مند شوید. همچنین می‌توانید با ثبت درخواست در بخش تنظیم اوراق قضایی ، تنظیم عقد صلح برای تقسیم اموال یا انتقال سهم الارث را به ما واگذار کنید. استفاده از خدمات کارشناسان، به شما اطمینان می‌دهد که بتوانید به متنی قانونی و کامل دست پیدا کنید، به طوری که از هر گونه اختلاف در آینده جلوگیری شود. برای بهره مندی از هر یک از خدمات، بر روی لینک‌های آبی رنگ بزنید.
در صورتی که قصد نوشتن تقسیم نامه ارث را دارید، می‌توانید از سند زیر استفاده کنید.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!