تقسیم ماترک اولین اقدامی است که بعد از انجام اقداماتی همچون کفن و دفن میت و پرداخت دیون، توسط ورثه شخص فوت شده به انجام می‌رسد. امروزه بسیاری از پرونده‌هایی که در دادگاه‌های حقوقی مطرح می‌شوند، درباره تقسیم ماترک هستند و دادگاه نیز با در نظر گرفتن فرمول تقسیم ماترک ، اموال متوفی را بین ورثه او تقسیم می‌کند.
علاوه بر مراجعه به مراجعه قضایی، معمولا بسیاری از ورثه شخص فوت شده، تقسیم ارث توافقی را مد نظر قرار می‌دهند. در حقیقت این دسته از وراث با تنظیم تقسیم نامه ارث ، سهم هر یک از ورثه را تعیین می‌کنند و سپس با امضاء و اثر انگشتی که بر این دسته از اسناد زده می‌شود، سهم هر یک از ورثه به آن‌ها تعلق خواهد گرفت.
در مطلب امروز قصد داریم انواع روش‌های تقسیم ماترک را بررسی کنیم. علاوه بر ذکر انواع تقسیم، چگونگی یا طریقه تقسیم ماترک نیز در این مطلب بیان می‌شود و به نکات قانونی که برای این اقدام حقوقی وجود دارد، اشاره می‌کنیم.
تقسیم ماترک چیست ؟
از زمان‌های گذشته که حتی قوانین خاصی برای اموال شخص فوت شده وجود نداشت، ورثه با در نظر گرفتن منابع معتبر اسلامی، اموال مورثان خود را بین خود تقسیم می‌کردند. در بسیاری از کشورهای دنیا نیز مشاهده می‌کنیم که معمولا بعد از فوت شخص، اموال او به نزدیک‌ترین خویشاوندان تعلق می‌گیرد. بنابراین در حال حاضر، بسیاری از کشورهای قانون مدار، شرایط تقسیم ماترک و روش آن را در متن قوانین خود بیان کرده‌اند. این مساله به اندازه‌ای با اهمیت است که بسیاری از حقوقدانان، آن را در دسته احوال شخصیه قرار داده‌اند و اشخاص را موظف دانسته‌اند که نسبت به اموال مورثان خود، قوانین کشور متبوع خود را مد نظر قرار دهند.
قانون گذار ایران نیز به پیروی از فقه امامیه و همچنین قانون مدنی فرانسه، مجموعه‌ای از مواد را در قالب قانون بیان کرده است و در خصوص مراحل تقسیم ما ترک ، نحوه تقسیم ماترک بین وراث و غیره شرایط خاصی را برای ورثه در نظر می‌گیرد و آن‌ها را موظف می‌داند که در حل این مساله، متن قوانین تصویب شده را مورد توجه قرار دهند.
البته در خصوص تعیین میزان سهم هر یک از ورثه، قانون گذار الزامی را برای آن‌ها قرار نداده است. به عبارت دیگر هر چند نکاتی در خصوص میزان سهم هر یک از ورثه در موادی از قانون تقسیم ماترک (قانون مدنی ایران) بیان شده است اما ورثه می‌توانند اموال را به صورت توافقی بین خود تقسیم کنند. بنابراین در این خصوص، متن قانون تکمیلی است و ورثه می‌توانند بر خلاف آن، تصمیم بگیرند.
انواع تقسیم ماترک
مطابق متن ماده ۳۱۶ قانون امور حسبی، تقسیم ما ترک باید به گونه‌ای انجام شود که برای هر یک از وراث نسبت به هر نوع از اموال، سهمی تعیین شود. در صورتی که بعضی از اموال بدون به وجود آمدن زیان قابل تقسیم نباشد، می‌توان آن را در سهم بعضی از ورثه قرار داد و برابر با میزان ارزش آن، از سایر اموال برای وراث باقیمانده در نظر گرفت. همچنین در صورتی که تعدیل نیاز به اضافه کردن پول به اموال داشته باشد، ورثه می‌توانند این میزان پول را به همراه اموال به وراث دیگر تقدیم کنند تا عدالت در تقسیم ماترک میت ایجاد شود.
همچنین قانون گذار در ماده ۳۱۷ این قانون بیان می‌کند که اگر یکی از اموال متوفی قابل تقسیم یا تعدیل نباشد، ملک فروخته می‌شود. سپس با در نظر گرفتن توافق وراث یا با توجه به متن قانون مدنی، میزان ارزش، بین آن‌ها تقسیم خواهد شد. توجه داشته باشید که فروش اموال معمولا به صورت عادی انجام می‌شود، مگر آنکه حداقل یکی از ورثه شخص فوت شده، فروش از طریق مزایده را درخواست کند.
در نتیجه توضیحاتی که ذکر کردیم، انواع تقسیم ماترک را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
تقسیم ماترک ورثه به افراز
افراز عبارت است از جدا کردن سهم مشاع شریک یا شرکاء. به عبارت دیگر در صورتی که مال غیر منقولی وجود داشته و مالکیت ورثه نسبت به آن مشاعی باشد، این مال نسبت به سهم هر یک از آن‌ها تقسیم خواهد شد. ویژگی افراز این است که بعد از تحقق آن، حالت اشاعه از بین می‌رود و در نتیجه دیگر شراکتی بین ورثه شخص فوت شده وجود نخواهد داشت. علاوه بر این حالت اشاعه حتما باید در خصوص مال وجود داشته باشد و به همین دلیل، تصمیم گیری و تعیین تکلیف نهایی، با دادگاه است.
در حقیقت روش تقسیم ماترک افراز زمانی توسط ورثه انجام می‌شود که تمایل دارند از حالت شراکت خارج شوند. این اقدام در هر صورت ممکن است توسط ورثه و در اداره ثبت یا دادگاه صالح انجام شود، مگر آنکه ممنوعیت قانونی یا قراردادی در این خصوص وجود داشته باشد.
در کنار توضیحاتی که بیان کردیم، به این نکته مهم توجه داشته باشید که لازمه افراز یک مال، عدم تفاهم در میزان سهم هر یک از ورثه نسبت به یکدیگر است. همچنین با در نظر گرفتن متن ماده ۳۱۳ قانون امور حسبی، در صورتی که حداقل یکی از ورثه، محجور یا غایب باشد، افراز توسط دادگاه صالح انجام می‌شود. این نکته را نیز در نظر بگیرید که بعد از افراز، به هر شریک، معادل سهمی که برای او تعیین شده است، تعلق می‌گیرد. همچنین ضرورتی به تعیین ارزش برای مال وجود ندارد.
نحوه ی تقسیم ماترک به وسیله تعدیل
فرض کنید قطعه زمینی به مساحت ۱۰۰۰ متر وجود دارد و ورثه قصد دارند آن را بین خود تقسیم کنند. با این وجود، بخشی از زمین که به سمت کوچه بن بست قرار گرفته است، نسبت به بخش کنار خیابان، ارزش بیشتری دارد. در این صورت تقسیم ماترک چگونه است ؟ ورثه باید چه اقدامی را انجام دهند؟
در این شرایط که یک مال اشاعه برای ورثه وجود دارد اما اجزای آن، ارزش یکسانی ندارند، کارشناس دادگستری ابتدا ارزش زمین را محاسبه می‌کند. سپس نسبت به آن بخش از مال که ارزش کمتری دارد، بخش بیشتری را در نظر می‌گیرد تا هر یک از ورثه، سهم برابری را از آن مال دریافت کنند. در مثالی که بیان شد، کارشناس برای بخشی از زمین که در کنار خیابان در نظر گرفته است، بخش بیشتری را در نظر می‌گیرد تا میزان ارزش آن، با ارزش بخش کمتر محاسبه شده و به تمام ورثه، سهمی برابر تعلق گیرد.
در نتیجه شرایط تعدیل به شرح زیر است:
- نسبت به مالی که بخش‌های آن، ارزش‌های متغیری دارد، به هر یک از ورثه، برابر سهم قانونی آن‌ها تعلق نمی‌گیرد بلکه ممکن است مساحت سهم هر یک از ورثه، با یکدیگر متفاوت باشد.
- هر یک از ورثه از این مال سهم دارند.
- ضروری است کارشناس میزان ارزش مال را محاسبه کند.
چگونگی تقسیم ماترک با استفاده از رد
ممکن است ورثه نتوانند با استفاده از تعدیل، توازن را در تقسیم اموال ایجاد کنند. در این صورت تکلیف وراث چیست؟
در این صورت برای ایجاد تعادل بین سهمی که نصیب هر یک از ورثه می‌شود، مقداری وجه نقد یا مالی غیر از مال موضوع تقسیم به سهم ورثه افزوده می‌شود تا از این طریق، ارزش سهام هر یک از ورثه با یکدیگر برابر شود.
بدیهی است تا زمانی که امکان افراز وجود داشته باشد، نوبت به اجرای تعدیل نمی‌رسد. علاوه بر این اگر ورثه بتوانند اموال را از طریق تعدیل بین خود تقسیم کنند، امکان مراجعه به رد وجود نخواهد داشت.
عدم امکان تقسیم از طریق راه‌های اشاره شده
در صورتی که امکان استفاده از هیچ یک از راه‌های تقسیم وجود نداشته باشد، راه تقسیم ماترک توسط دادگاه ، صدور دستور فروش و تقسیم میزان بهای آن با در نظر گرفتن سهم هر یک از ورثه است.
تقسیم ماترک مالی است یا غیر مالی ؟!
سوالی که ممکن است مطرح شود، این است که تقسیم ماترک مالی است یا غیر مالی ؟ در پاسخ به این سوال چنین می‌توان بیان کرد که با وجود ارزش مالی داشتن اموال موضوع صلح نامه تقسیم ارث ، تقسیم ما ترک در دسته دعاوی غیر مالی قرار می‌گیرد و احکام دعاوی مالی نیز نسبت به آن حاکم است.
توافق در تقسیم اموال
به طور کلی ورثه حق دارند اموال را با در نظر گرفتن توافقات بین خود تقسیم کنند. به عبارت دیگر امکان نوشتن تقسیم نامه ارث و تقدیم آن به دادگاه یا ثبت آن در دفترخانه اسناد رسمی وجود دارد مگر آنکه حداقل یکی از ورثه در زمان تقسیم حاضر نباشند یا حتی محجور باشند. در صورت وجود محجور یا غایب در میان ورثه شخص فوت شده، نماینده قانونی آن‌ها (امین، ولی یا قیم) موظف است در دادگاه آخرین محل اقامت متوفی حاضر شود و در این صورت است که امکان تقسیم اموال بین ورثه فراهم می‌شود.
نحوه ی تقسیم ماترک
همانطور که اشاره کردیم، ورثه می‌توانند اموال را به صورت توافقی یا از طریق دادگاه بین خود تقسیم کنند. بنابراین اگر تقسیم از طریق دادگاه انجام شود، هر یک از ورثه می‌توانند دادخواست تقسیم ماترک را به طرفیت از سایر وراث تنظیم و در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسانند. البته در صورتی که ابتدا تلاش شده است که اموال از طریق توافق تقسیم شود اما بعضی از ورثه با این مساله مخالفت کرده‌اند، وارثی که خواهان تقسیم است می‌تواند اظهارنامه تقسیم ماترک را به طرفیت از ورثه دیگر تنظیم کند و از این طریق به سایر ورثه اخطار دهد که اگر برای توافق اقدام نکنند، مراتب از طریق مراجع قضایی پیگیری می‌شود.
پیشنهاد ما
شما می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی که متخصصان و کارشناسان حقوقی ما به کاربران خود ارائه می‌دهند، بهره مند شوید. برای استفاده از این خدمات، بر روی لینک قبل بزنید. در کنار خدمات مشاوره‌ای، شما می‌توانید از خدمات تنظیم عقود و اسناد کارشناسان حقوقی مرجع تخصصی ارث (دادازما) بهره مند شوید. برای بهره مندی از این خدمات، بر روی تنظیم اوراق قضایی بزنید.
همین الان می‌توانید بر روی عکس زیر بزنید و نمونه عقد تقسیم را دریافت کنید.
